Bu yazı, E. Alpan İNAN tarafından hazırlanan ve Bankacılar dergisinin 42. sayısında yayımlanan ‘’Krizinin Sebepleri ve Gelişimi’’ adlı yazının kendi düşüncelerim ile yapılmış bir analizdir.
Yazı, 1991 ile 2000 dönemi ele alınarak hazırlanmıştır. Yazı, Arjantin Krizini farklı bölümlerde ele alarak anlatmıştır. Yazarın da belirttiği gibi Arjantin’de meydana gelen kriz ilgi çekici ve öğreticidir. Ayrıca yazının ilk bölümü olan giriş bölümünde, bu yazının neden öğretici bir nitelikte olduğundan bahsetmesi dikkatimi çekti.
İkinci bölüm, kriz öncesini ele almakta ve 1991 Mart ayından itibaren Arjantin’de Konvertibilite (Cavallo) Programı uygulandığından bahsetmiş ve bu programın temel unsurlarını okuyucuya sunmuştur. Bu unsurlar, yerel para ile ABD doları arasındaki parite sabitlenmesi ve para basımındaki uluslararasındaki net değişimdir. Bu program on sene sürmüştür ve başta başarılı olmuştur denebilir. Daha sonra uygun bir para politikası kullanılamadığı için programın son üç yılında daralma görülmüştür. Bu durum işsizlik oranını arttırmış, vergi gelirini azaltmıştır. Bana göre derginin 59. sayfasında verilen tablo ve altında bulunan paragrafta belirtildiği üzere bir dönem dış ticarette sıkıntı yaşayan Arjantin, süreci bu program sayesinde daha az zarar ile atlatmış yorumu yapılabilir. Ancak uzun dönemde işe yaramadığı da savunulabilir. Ayrıca ABD dolarının o dönem değer kazanması da pesoyu kötü etkilemiştir.
Üçüncü bölüm bize krizin gelişimi anlatmaktadır. Bence bu bölüm gayet başarılıdır. Bu kısımda yer alan ’’Kamu ve dış kesimin düzenli bir şekilde açık vermesi sonucu artan finansman ihtiyacının portföy yatırımları ile karşılanması Arjantin’in –iç ve dış- borç yükünü artırmıştır’’ ve ‘’Krizin nedenleri konusunda genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, yapılan araştırma ve yorumlar genelde Konvertibilite Programının yarattığı zaaflara işaret etmektedir. Özellikle sabit kur sistemi, sıcak para girişine yol açmış; para kurulu uygulaması ise ekonomik büyümeyi sağlayacak para politikası önlemlerini imkansızlaştırmıştır.’’ sözleri durumu iyi şekilde özetlemiş ve bu konular açıklamıştır. Bu bölümde yer alan farklı bir konu da IMF ile yapılan anlaşma ve niyet mektubudur.
Dördüncü bölüm IMF politikalarının krize etkisi ve krizden alınan dersler üzerine olmuştur. IMF, Konvertibilite Programını onaylamış ve yeni bir program oluşturmuştur. Programın önemli unsurlarından olan özelleştirmenin büyük bir başarıya ulaştığını belirtmek isterim. Yazının bu bölümü aslında IMF’nin nerede hata yaptığı üzerinedir. Bu bölümde örnek olarak Mussa çalışması ve Krueger çalışması verilmiştir.
2002 yılında yapılan Mussa çalışmasına göre, Arjantin krizinin oluşumunda IMF’nin en önemli hatası, kamu maliyesinin disipline edilmemesine göz yummak olmuştur. IMF’nin Arjantin’deki önceliği, kur politikasının tavizsiz bir şekilde uygulanabilmesi ve böylece enflasyonun düşük düzeylerde seyrinin devamını sağlamak olmuştur. Yine aynı yıl yapılan Krueger çalışmasına göre de Arjantin krizinin oluşumunda IMF’nin en önemli hatası kamu maliyesinin disipline edilmemesine göz yummak olmuştur. Son olarak hem Mussa hem de Krueger çalışmaları, borç stokunun milli gelire oranının gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde farklı risk düzeylerine işaret ettiğini vurgulamışlardır.
Beşinci bölüm ise bankacılıktan detaylı olarak bahsetmiştir. Bu bölümün biraz daha bankacılık alanına hitap ettiğini söylemeliyim.
Makalenin genel olarak her şeyi iyi açıkladığını ancak uluslararası boyutta eksik kaldığını düşünüyorum. Bu makalede en çok ilgimi çeken kısım; bahsi geçen hataların gelişmekte olan ülkeler için çok iyi bir ders niteliği taşıdığının vurgulanarak anlatılmasıdır.
Makaleye buradan ulaşabilirsiniz.
